زهرا شفاعی : هر از چندگاهی اخباری مبنی بر خروج
تعدادی از اشیاء تاریخی از ایران یا حراج چند شیء تاریخی در حراجی‌های خارجی به
گوش می‌رسد. همین چند روز پیش بود که محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در
مراسم رونمایی از سردیس سرباز پارسی از خروج 2 هزار قطعه تاریخی از تخت جمشید در طی
دهه‌های گذشته خبر داد. البته او خروج این آثار تاریخی را به سال‌های قبل از
انقلاب ربط داد و گفت: «این آثار بدون اطلاع دولت وقت از کشور خارج شده است.» با
این حال اما در طول یک سال گذشته افراد مختلفی از جمله روح‌الله احمدزاده کرمانی، رئیس
اسبق سازمان میراث فرهنگی مدعی خروج 600 هزار شیء تاریخی در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد
شد. ادعایی که بسیاری از مسئولان میراث فرهنگی در برابر آن سکوت کردند و البته محمدرضا
کارگر، مدیر اداره کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی نیز چنین صحبت‌هایی را فاقد
ارزش پاسخ دادن دانست و گفت: «گوینده مطلب در مورد صحبت‌هایش حتی دلیل و مدرکی ارایه
نداده است.»
مهمترین دزدی تاریخی به سال 1340 برمی‌گردد
اگرچه تاریخ پر فراز و نشیب ایران خروج آثار تاریخی اش را به
خصوص آنهایی که در جریان کاوش‌های باستان‌شناسان خارجی از مرزها خارج شدند، به چشم
دیده اما بیشترین آثاری که از کشور خارج شده به اوایل انقلاب باز گردد . به گفته مهدی
حجت ، این آثار به دست منافقان و برای تامین مخارج این گروه از کشور خارج شده است.
او گفته : « اوایل انقلاب اشیای تاریخی ایران در بیرون از کشور مشتری بسیار زیادی داشت
و خیلی راحت می‌شد آنها را از کشور خارج کرد. حتی در فرودگاه لوازمی که درست بگردند
وجود نداشت. من خودم رفتم با رئیس گمرگ وقت صحبت کردم که شما باید لوازمی داشته
باشید که کنترل بیشتری روی خروج اشیای عتیقه از کشور داشته باشد. گفتند الان به
خاطر اختلاف بنزین، یا گوشت گوسفند، یک
مرتبه یک گله هزار تایی گوسفند از مرز رد
می‌شود، در این میان خروج اشیای کوچک دور از ذهن نیست. حتی در کردستان بعضی از آجرهای
لعاب‌دار و منقوش را از معماری ساختمان‌ها کنده و برده بودند.»
خروج اشیاء تاریخی از ایران اما به سال‌ها بعد از انقلاب و
استقرار کامل جمهوری اسلامی در ایران ادامه داشت. مهمترین دزدی در تاریخ 40 ساله انقلاب
به سال 64 باز گردد. زمانی که دزدی اموال تاریخی و با ارزش ایران که حتی بعد از شلوغی‌های
انقلاب در کشور حفظ شده بودند به دست نصرت الله معتمدی که امین اموال موزه ملی بود،
کلید خورد. او یکی از چهار لوح تخت جمشید (دو لوح زرین و دو لوح سیمین) را از موزه
دزدید و از بین می‌برد .
« همین الان هم نمی‌توانید مرزها را کنترل کنید» این جمله بنیانگذار
سازمان میراث فرهنگی در جمهوری اسلامی گفته است. جمله‌ای که نشان می‌دهد هنوز هم
خروج آثار تاریخی در کشور ادامه دارد. البته شاید بخش عظیمی از این آثار، آثاری
باشد که در دست افراد و توسط کاوش‌های غیر قانونی بدست آمده و به صورت قاچاق از
مرزها خارج می‌شوند.
تلاش دولت یازدهم برای زنده نگه‌داشتن تمدن
اگرچه که دولت روحانی بیشترین تلاش را با دیپلوماسی مذاکره
برای بازگرداندن اشیاء تاریخی انجام داده و طی چند روز گذشته یکی از اشیاء تاریخی
ایران را که به صورت غیرقانونی از کشور خارج شده بود بعد از گذشت سال‌های متمادی
دوباره به ایران بازگردادند. «سردیس سرباز هخامنشی» که به دست حسن روحانی به ایران
بازگشت و حالا در موزه ملی ایران جا خوش کرده نقطه عطفی در زمینه بازگشت دوباره فرهنگ
و تمدن به ایران بود. اتفاقی که با بازگشت 11 هزار لوح هخامنشی از آمریکا به اوج
خود خواهد رسید. الواحی که حالا در یک قدمی دریافت مجوز برای خروج از آمریکا و
بازگشت به ایران است. با این حال اما خروج آثار تاریخی به هر طریقی یکی از مهمترین
چالش‌های میراث فرهنگی ایران است. اما این چالش از کجا نشأت می‌گیرد و چگونه برطرف
خواهد شد؟
ایران بیشترین میزان فروش آثار تاریخی را در
جهان دارد
آمارها می‌گویند که بیشترین میزان فروش اشیا تاریخی در
نمایشگاه‌های بین‌المللی مربوط به ایران است در حالی که فروش این آثار در سراسر
جهان ممنوع است. آماری که این سوال را در ذهن می‌پرواند که دلیل اصلی آن چیست. حسن
کیا وکیل پایه یک دادگستری در این باره به «دیباچه» می‌گوید: این موضوع چند دلیل
متفاوت دارد، ایران به دلیل تمدن و پیشینه تاریخی که دارد قطعا نسبت به کشورهای
دیگر آثار تاریخی بیشتری دارد، خروج اشیاء
تاریخی را در ایران نشان‌دهنده ضعفی است
که در کشور وجود دارد، خارج شدن آثار باستانی از ایران توسط قاچاقچی‌ها می‌توانند پول
زیادی را از این روش سهم خود کنند. وی می‌گوید: بحث دیگری که قابل توجه است بعد از
خروج اشیاء از کشور و زمانی که می‌دانیم این آثار در کدام کشور وجود دارد باید تیم
حقوقی دولت به صورت قوی عمل کنند تا این اشیاء به کشور باز گرداننده شود مانند
سردیسی که مربوط به زمان هخامنشیان بود و دوباره به ایران بازگشت. حسن‌کیا درباره
قوانینی که مربوط به خروج اشیا از کشور در فرود‌گاه‌ها وجود دارد، می‌گوید: خروج
این آثار در اکثر موارد به صورت غیر قانونی انجام می‌شود و می‌توان گفت این آثار
از مرزها به صورت قاچاقی خارج می‌شود، اما درباره فرود‌گاه‌ها می‌توان احتمال داد
که امکان هم‌دستی کارکنان فرودگاه و قاچاقچی‌ها وجود دارد اما به‌طور قعطی نمی‌توان عوامل فرود‌گاهی
را متهم کرد. او می‌گوید: اگر تیم حقوقی کشور به صورت سرسختانه عمل کنند دیگر
امکان خروج اشیاء تاریخی وجود ندارد. حسن‌کیا درباره همکاری کشور در رابطه با فروش
آثار تاریخی می‌گوید: طبق قوانین این امکان وجود دارد نسبت کشوری که با افراد قاچاق‌چی
همکاری کرده است شکایت کرد. او می‌گوید: در حال‌حاضر بسیاری از آثار تاریخی ایران
در موزه‌های مشهور مانند لوور وجود دارد اما هیچ اقدامی برای بازگرداندن این اشیاء
انجام نمی‌شود.
ضعفی در تیم حقوقی وجود ندارد
اگرچه حسن‌کیا علت اصلی خروج اشیاء تاریخی را ضعف قوانین در
کشور می‌داند، محمدرضا کارگر مدیر کل اداره موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی کشور،
در پاسخ به «دیباچه» می‌گوید که خروج آثار
تاریخی از کشور مربوط به عصر حاضر نیست بلکه به دوران قبل انقلاب باز‌می‌گردد و در
زمان کنونی چنین اتفاقی رخ نداده است.
کارگر می‌گوید : از سال 1340 تاکنون قانون اجازه خروج هیچ‌گونه
اشیاء تاریخی را صادر نکرده است، اما در دوران قاجار به صورت قانونی طبق قبول تفاهم‌نامه،
تعدادی از اشیاء تاریخی از کشور خارج شده و بعد از گذشت از زمان قاجار دیگر چنین اتفاقی
رخ نداده است. وی درباره خروج غیرقانونی اشیاء تاریخی می‌گوید: در حال‌حاضر بحث قاچاق
انواع کالا در اکثر کشورها وجود دارد و نمی‌توان گفت که موضوع قاچاق فقط مربوط به ایران
می‌شود، در راستا قاچاق اقلام دیگر ممکن است اشیاء تاریخی هم از کشور به صورت غیر قانونی
خارج شود، و این مبحث مربوط به ضعف قوانین نمی‌شود.
سخنان مدیر کل امور موزه‌ها در حالی است که همین چند وقت
پیش روح‌الله احمدزاده کرمانی رئیس سازمان میراث فرهنگی در زمان محمود احمدی‌نژاد
در مصاحبه‌ای با یکی از رسانه‌ها از خروج 600 هزار شئ تاریخی از موزه ملی ایران پرده
برداشته است. او مدعی شده است که «در آن زمان تعداد دوربین‌های موزه ملی بالغ بر
۱۰۰ دوربین می‌شده که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد آنها از کار افتاده بود یا در جهت غیر هدف،
رصد می‌کرد و مدت یک سال می‌شده که از کار افتاده بودند. در حالی که طبق بررسی‌‌‌‌‌‌‌های
انجام شده بر اساس این ادعا، یکسری از این دوربین‌ها که هنوز سالم بودند، سر دوربین
رو به آسمان بوده و از آسمان فیلمبرداری می‌کردند. اما با تمام این تفاسیر محمدرضا
کارگر همچنان مدعی است که خروج اشیاء از موزه امکان‌پذیر نیست چه برسد که کسی
بتواند این اشیاء را به صورت دولتی از کشور خارج کند.»
